“In Polen kun je verkiezingen winnen met onzinverhalen.” Dat laat Trouw optekenen uit de mond van de Poolse socioloog Radoslav Markowski, naar aanleiding van de verkiezingswinst van de rechts-populistische partij PIS. “Als wetenschapper begrijp ik het niet. Waar komt die bereidheid vandaan om zo’n leidertje te accepteren die al die onzin verkoopt?”
Een antwoord heeft Murkowski ook: “Democratie werkt niet zonder verantwoordelijke burgers. Zestig procent van de Polen leest nooit een boek en heeft niet de intellectuele capaciteit om te verifiëren of hetgeen politici beweren ook waar is.” Een beetje elitair klinkt het standpunt van Murkowski wel. En ik weet niets van het opleidingsniveau in Polen. Maar dat wil niet zeggen dat hij helemaal ongelijk heeft. Een goede democratie heeft behoefte aan kritisch denkende en verantwoordelijke burgers.
Volgens Markowski kunnen onderwijs en democratie niet los van elkaar gezien worden. En goed onderwijs gaat verder dan het leren van taal en rekenen. Het heeft veel meer te maken met burgerschap. En met het leren stellen van kritische vragen. Het onderwijs heeft, naast ouders, familie, verenigingen en de buurt een verantwoordelijkheid als het gaat om de opvoeding van onze jeugd tot kritische en participerende burgers. Professor Micha de Winter heeft over die rol een boek over geschreven, ‘Verbeter de wereld, begin bij de opvoeding’.
Ik ben het volledig met De Winter eens. Maar ik vrees dat zijn mening niet zo in de mode is. Volgens sommigen valt de kwaliteit van goed onderwijs af te meten aan het niveau van reken- en taalbeheersing. Wanneer het aan ouders gevraagd wordt, blijken vakken als techniek en Engels heel erg belangrijk. “Want daar hebben ze later wat aan.” Zaken als geschiedenis, maatschappijleer, literatuur, filosofie, klassieke talen, muziek en kunst worden heel wat minder belangrijk gevonden.
Onderwijzen is opvoeden. Voor mij staat dat als een paal boven water. En goed onderwijs gaat dus veel verder dan het doorgeven van kennis en het aanleren van wat praktische vaardigheden. Markowski en De Winter hebben gelijk. Het onderwijs heeft een belangrijke rol in de opvoeding van jonge mensen tot kritische, verantwoordelijke en participerende burgers. Soms heb ik het gevoel dat we dat vergeten zijn. Toch is juist dat het echte belang van goed onderwijs.
René Peters 
Bep
31 oktober 2015
Volgens mij hebben Markowski en De Winter idd gelijk.
Stef Koning
2 november 2015
Mijns inziens is democratie zeker een van de pijlers die aan de basis staat van goed onderwijs. Door samen wijzer te worden over het onderwijs in de praktijk en op basis hiervan bijstellen cq. verbeterplannen opstellen, kom je veel verder dan dat er autoritair boven een leider bovenaan de onderwijsladder staat die zegt hoe we het allemaal moeten gaan doen.
Het feit dat dit in Polen niet van de grond komt, en dat weet Markowski ook heel goed als hij er goed over nadenkt, is dat Polen zich helemaal niet geprikkeld voelen mee te denken. Door de geschiedenis heen, zijn Polen jarenlang voor de gek gehouden met steeds weer de hoop op verbetering in welk opzicht dan ook. Iedere premier en president die ze de afgelopen jaren gehad hebben, had prachtige ideeen en wilde idealen nastreven die veel Polen gemeen hebben, maar geen van hen heeft dit echt waar kunnen maken.
Een heel interessant onderzoek is dat van Geert Hofstede met zijn oorsprong in de jaren 80 en daarna nog vele malen herhaald. Als je hier kijkt naar de door hem onderscheiden zogenaamde ‘dimensies’, dan zou je zien dat Polen door de jaren heen veel hoger scoort dan bijv. Nederland op ‘machtsafstand’, ofwel respect voor gezag, gewend zijn aan gehoorzaamheid en onderdrukking. Ook dit is er deels de oorzaak van dat veel Polen hun mond niet zo gauw open doen. Hetzelfde geldt voor de bijna maximale score op ‘onzekerheidsvermijding, oftwel vast houden aan wat er is en bang zijn voor het nieuwe, alles volgens de regels.
Dit wil niet zeggen dat er onder vele Polen dromen verborgen zitten over verbetering in eigen land. Ze mogen dan natuurlijk ook niet echt klagen, omdat de economie in rap temp vooruitgang laat zien, echter de kloof tussen arm en rijk wordt niet kleiner: er is bijna geen ‘middenstuk’. Zeker nu ‘vluchtelingenstromen’ een hot item zijn, gaan in Polen volop grapjes rond dat ze vliegtickets boeken naar Syrie om vervolgens met de boot naar Europa te komen en all-inclusive verzorgd worden en een woning toegewezen krijgen…
Voor wat betreft het opleidingsniveau in Polen zit dit ook zeker in de lift, daar waar het op sommige fronten zeker nooit van laag niveau is geweest. Sterker nog, al in het begin van 2000 vond ik het niveau Engels op sommige universiteiten nog hoger dan op sommige universiteiten in Nederland. Helaas zagen veel Polen er ook niet het nut van in om te gaan studeren, omdat er in hun studierichting, maar uberhaupt geen (passend) werk was en destijds veel Polen nog geen kansen zagen in het buitenland. Destijds had je ook nog niet zoiets als studie- en niveauerkenning omdat er te weinig synchronisatie was tussen studierichtingen internationaal gezien. Gelukkig is dat nu wel verbeterd, sinds de toetreding van Polen tot de EU.
Kortom, als nuchtere Nederland ‘begrijp’ ik Markowski’s gedachtengang wel, want praktisch gezien verbaas ik mij dagelijks ook over de volgzaamheid terwijl er toch de drang is naar (r)evolutie, maar ‘snappen’ doe ik hem niet, omdat hij als rasechte Pool wel beter zou moeten weten….