Grote stelen, kleine stelen. Maar grote stelen het meest.

Een mens is een sociaal wezen. Mensen kopiëren elkaars gedrag. En dat geldt zeker voor het gedrag van rolmodellen. Zeker dus voor gedragingen van mensen die door hun rol of status meer dan gemiddelde invloed hebben. Als vader betrap ik mezelf  er vaak op dat ik de dingen net zo aanpak als mijn eigen vader. Zelfs de dingen die ik wat mij betreft beter zou kunnen doen. Onderzoek wijst uit dat gedrag van een directeur veel invloed heeft op zijn werknemers en dat het gedrag van een leraar door leerlingen wordt gekopieerd. Datgene wat we doen blijkt veel belangrijker, heeft een veel grotere impact, dan wat we zeggen.  En dat geldt binnen de hele maatschappij.

Wie de krant leest en goed om zich heenkijkt ziet dat het gedrag van invloedrijke mensen aantoont dat ze zich van de impact van hun gedragingen niet altijd bewust zijn. Van directeuren van slechtlopende, verliesgevende en zwaar gesubsidieerde SW bedrijven die rondrijden in peperdure auto’s tot politici die ondanks een vorstelijk inkomen onbenulligheden declareren. Van onderwijsbestuurders die beleggen met gemeenschapsgeld tot directeuren van woningcoöperaties die op zijn zachtst gezegd vergeten zijn waarvoor ze eigenlijk betaald worden. Gedragingen die, mochten ze door ondergeschikten wat al te opvallen worden gekopieerd, door dezelfde bestuurders waarschijnlijk zwaar bestraft zouden worden. Hoe valt dat te rijmen? Het is blijkbaar mogelijk werkelijk blind te worden voor het eigen gedrag en de impact daarvan op anderen. Mevrouw Albayrak (voormalig directeur van het COA) die zich helemaal niet herkent in de kritiek op haar persoon, is daar wat mij betreft een mooi voorbeeld van.

Binnen mijn familie wordt af en toe het verhaal verteld van een Nijmeegse markthandelaar in landbouwbenodigdheden van vlak na de oorlog. Boven zijn kraam, waarin hij onder andere stelen voor harken, schoppen en rieken verkocht, hing een groot reclamebord waarop stond: “Grote stelen, kleine stelen. Maar grote stelen het meest”. Hij zal zijn verkapte maatschappijkritiek niet precies zo bedoeld hebben maar die marktkoopman vat het wat mij betreft aardig samen. Wanneer rolmodellen zo opzichtig niet doen wat van hen verwacht mag worden, heeft dat invloed op de hele maatschappij.